Op een tiental kilometer van Oaxaca kijken de ruïnes van Monte Alban vanop een 400 m-hoog plateau neer op de omliggende vallei. In principe volstaat een degelijk plan voor de verkenning van de ruïnes. Maar wie de grote en kleine geheimen rond de site wil ontsluieren, heeft een gids nodig. Die hoeft u niet ver te zoeken: ze wachten u op aan de ingang, vlakbij het loket. Voor hun rondleiding wordt gewoonlijk 85 pesos per uur gevraagd (met eventueel een korting na het eerste uur). "De prijs van zes glazen bier waar u woont", zoals ze zelf preciseren. Ze verwachten natuurlijk dat u onderhandelt. Om een eerste blik op het geheel te werpen, neemt u niet het pad dat naar het grote plein leidt, maar loopt u rond de site langs de rechterzijde en neemt u een van de trappen naar het noordelijk plat form. De "Gran Plaza" (300 meter lang, 200 meter breed !) laat zich vandaaruit in al haar grandeur bewonderen. Op het eerste zicht lijkt het grondplan van Monte Alban zeer duidelijk en evenwicthtig opgebouwd. Maar toch is de symmetrie van het geheel niet volledig. De Zapoteken waren niet in staat om de heuvels en het reliëf op de top van de Monte Alban volledig af te platten. Dus vormden ze de overblijvende heuveltjes om tot platforms waarop vervolgens tempels of andere constructies werden neergezet. Zo poogden ze tot een evenwichtig geheel van gebouwen te komen, zonder storende heuvels of verhogingen. Het was dus de aard van het terrein die de oriëntatie en de ligging van de gebouweln dicteerde. Het feit dat de twee hoofdplatforms (ten noorden en ten zuiden van de Plaza) niet recht tegenover elkaar liggen is het gevolg van de grillen van het reliëf op Monte Alban.

Ons bezoek begint ter hoogte van het uitgestrekte noordelijk platform. Er blijft niet veel over van de gebouwen die hier stonden, behalve enkele zuilen die ooit het dak schraagden. In het midden van het centrale gedeelte bevindt zich een kleine tempel die net als het Gebouw B dateert uit de laatste periode (Monte Alban V : 800-1521 na Chr.) en reeds Mixteekse kenmerken vertoont. Wees niet verrast wanneer u een indiaanse man of vrouw in een innige omhelzing met een pilaar verstrengeld ziet. Volgens een lokaal bijgeloof zal het leven van diegene die een zuil omarmt, verlengd worden naargelang de duur van de omhelzing. Tussen het noordelijke en het zuidelijke platform staan bovenop een grote tumulus drie gebouwen met de prozaïsche namen G,H en I. Van de oorspronkelijke constructies zijn eigenlijk enkel de trappen nog zichtbaar, die intussen werden gerestaureerd. De tempels zelf zijn verdwenen. Gebouw J, een van de interessantste gebouwen op de site, lijkt een beetje op de boeg van een schip en dateert uit de periode Monte Alban II (200 v.-250 na Chr.). Binnenin werden tunnels uitgegraven waarbij het bestaan van minstens drie andere constructies aan het licht kwam. In de grootste ruimte lijkt een opening die in het dak werd aangebracht erop te wijzen dat het gebouw dienst deed als astronomische observatorium.

Aan de westelijke zijde van de Plaza bevinden zich drie andere structuren waarvan opnieuw enkel de trappen en hier en daar een fundering overblijven. Van noord naar zuid treft u achtereenvolgens gebouw "IV", "L" en "M". Vooral L, dat uit verschillende constructies bestaat die elkaar overkoepelen, is interessant. Dit gebouw wordt ook de Tempel der Dansers genoemd. Een tunnel aan de zuidzijde geeft toegang tot het gebouw: Hier bevinden zich stenen platen waarop in reliëf allerlei personages in de vreemdste houdingen staan afgebeeld. Hun gelaatsuitdrukking doet Olmeeks aan, maar over de oorsprong en de betekenis van de figuren blijven de meningen verdeeld. Zijn zij de symbolen van een erotische cultus? Beelden de figuren rituele dansen uit of zijn ze de vreeswekkende uitbeelding van de gevolgen van bepaalde ziektes? Er werd ook al aangevoerd dat het gaat om gevangenen die op het punt staan om geofferd te worden. De oostelijke kant van de Plaza wordt gedomineerd door het gebouw Q, het Paleis, de Piramide ("P") en de tumulus II die het laatste curiosum van Monte Alban voorafgaan: een klein balspeelveld, in de vorm van een hoofdletter I. Hier is nergens de stenen ring te zien die wel op de Mayaspeelvelden werd aangetroffen. In het midden van het terrein bevindt zich wel een ronde steen die doet denken aan de speelvelden die vandaag nog in de Mixteekse dorpen bestaan: daar dient de steen om de bal te weerkaatsen. De functie van de nissen in de vier hoeken van het veld blijft een mysterie. Mogelijk werden hier offergaven gedeponeerd. Maak nog een kleine omweg vooraleer Monte Alban te verlaten om de tombes - zeker Tombe 7 - te bekijken. (Een bewegwijzerd pad brengt u erheen). De tombe herbergt niet langer zijn fameuze schat, maar de patio en de omliggende ruïnes zijn mooi gerestaureerd. Verder naar het westen liggen de tombes 104 en 172. Op de voorgevel van tombe 104 prijkt de enige beeltenis van Coijco, de Regengod van de Zapoteken, die op Monte Alban werd aangetroffen. De binnenmuren van de tombe werden beschilderd met schitterende fresco's die goed bewaard zijn. Tombe 172 is minder mooi maar zeker even spectaculair: hier kan men de skeletten en de offergaven zien zoals ze destijds werden ontdekt, waarmee u een goed beeld krijgt van de manier waarop de hoogwaardigheidsbekleders destijds werden begraven. Tip: informeer bij de ingang van de site of de tombes bezocht kunnen worden. Enkel tombe 7 is altijd toegankelijk voor het publiek.

. Yagul (Mixteeks): op 35 kilometer van Oaxaca splitst de weg naar Mitla zich richting Yagul. De restanten van deze nederzetting dateren uit de periode na 900, toen Monte Alban in verval was geraakt. Hoewel Yagul overwegend Mixteeks is, werd de nederzetting ook bewoond door Zapoteken. Niet te missen: het Paleis met de zes Patio's, een ingewikkeld maar mooi kluwen van gebouwen. . Mitla (Zapoteeks): op ongeveer 40 kilometer van Oaxaca zijn hier prachtige mozaïeken te bekijken (Patio der Mozaïeken) in het gebouwenensemble dat de archeologen "Groep der Zuilen" hebben genoemd.