In het hart van het winkelparadijs staan enkele van de meest opmerkelijke gebouwen van New York: kerken, overheidsgebouwen en wolkenkrabbers die nu beschermde nationale monumenten zijn. De constructies werden allemaal tussen het midden van de 19de en het begin van de 20ste eeuw opgetrokken in een stijl die heel anders was dan de naburige gebouwen.

St. Patrick

Bij het begin van de bouwwerken waren de gelovigen naar verluidt niet te spreken over de gekozen plaats voor hun kathedraal. Volgens de kerkgangers lag het gebedshuis te ver van het centrum. Sindsdien veranderde er veel en nu lijkt het alsof de kathedraal achteraf netjes tussen de glazen torens en winkels werd neergepoot in de drukste wijk van de miljoenenstad. De bouwwerken van St. Patrick gingen in 1853 van start en de ontwerpers ervan lieten zich duidelijk door de kathedraal (Dom) van Keulen inspireren. Het is een van de oudste voorbeelden van religieuze (katholieke) neogotiekstijl in de Verenigde Staten. De glas-in-loodramen van de hoofdbeuk werden in Chartres en Nantes gemaakt. Kort erna werden andere kerken gebouwd aan Fifth Avenue, maar deze vallen amper op: St. Thomas (op de hoek met 53rd Street) en The Presbyterian Church (55th Street, 1875) zijn twee andere neogotische gebedshuizen. De tweede kerk is een van de laatste gebouwen opgetrokken met “brownstone”, de typische bruine bakstenen die eind 19de eeuw in Manhattan werden gebruikt. Opvallender en “recenter” is de Byzantijns ogende Emanu-El Temple (1929) ten noorden naast Central Park. De hoogte van de gevel laat de omvang van het kerkschip vermoeden, het is dan ook de grootste synagoge van de Verenigde Staten.

Rockfeller Center

Aan de overkant van St. Patrick staat het Rockfeller Center dat niet uit 1, maar uit meerdere gebouwen rond een esplanade (het Plaza). Dit grote plein is uitgegroeid tot een boegbeeld van Manhattan: vooral in de winter met de beroemde schaatsbaan onder het vergulde beeld van Prometheus. Het geheel van gebouwen werd in de jaren 1930, tijdens de economische crisis, opgetrokken en bestaat uit 14 gebouwen. Na de Tweede Wereldoorlog werden er nog eens 5 constructies aan toegevoegd en werd het een van de belangrijkste gebouwencomplexen van Manhattan. Aan de versieringen merk je duidelijk dat de art-decostijl zeer populair was ten tijde van de constructie van de eerste wolkenkrabbers. Let bijvoorbeeld op een bijzonder gestileerde, en 4 verdiepingen hoge, Atlas die de wereld torst. In de gebouwen bevinden zich kantoren, zetels van radio- en televisiezenders, restaurants (een van de etablissementen heeft een vloer die draait en je geniet er van een panoramisch uitzicht over New York) en cafés. Sinds 1931 kan je er tijdens de eindejaarsfeesten de hoogste kerstboom ter wereld komen bewonderen.

Empire State Building

Het Empire State Building (ooit was dit het hoogste gebouw ter wereld) telt 102 verdiepingen en 1.860 trappen. De antenne van bijna 60 m (22 verdiepingen hoog) werd later toegevoegd en zodoende was het torengebouw (nipt) hoger als de prachtige Chrysler Building die een jaar eerder werd afgewerkt in East 42nd Street. Sinds het instorten van de Twin Towers tijdens de aanslagen van 11 september 2001, geniet je op de uitkijkterrassen van het Empire State Building opnieuw van het hoogste 360°-uitzicht op de stad. Naar verluidt reikt het uitzicht bij mooi weer 120 km ver. Dit boegbeeld van New York werd eind jaren 1920 opgetrokken, een periode van economische bloei. De constructie van het Empire State Building was een staaltje van technisch vernuft dat mogelijk werd gemaakt door staal, elektriciteit en de uitvinding van de lift. In deze gouden periode schoten de wolkenkrabbers als paddenstoelen uit de grond op plaatsen met een ondergrond van graniet, het enige gesteente dat een stevige basis garandeerde voor de torenhoge constructies die de welvaart van New York moesten belichamen. Het gebouw werd in een recordtempo van anderhalf jaar opgetrokken, maar bij de afwerking ervan in 1931 verzandde de Amerikaanse economie in de zware economische crisis na de beurscrash die vele bedrijven ruïneerde en mensen tot de zelfmoord dreef. Huurders vinden in zo’n moeilijke periode was geen sinecure. Er werd een tijdlang overwogen om het terras ervan te gebruiken als start- en landingsbaan voor zeppelins, maar dit project werd afgeblazen. Uiteindelijk namen enkele kantoren en winkels hun intrek in deze constructie die kenmerkend is voor de art-decostijl van het begin van de jaren 1920. De altijd verlichte toren (behalve als de vogels op trek er voorbij vliegen om ze niet af te schrikken) hult zich in kleuren die bij de evenementenkalender passen (naar aanleiding van de nationale feestdag in juli hult het beroemde uithangbord van de stad zich in de kleuren van het Amerikaanse vlag: rood, blauw en wit).

New York Public Library

De bibliotheek in “beaux-artsstijl” lijkt op een Griekse tempel bewaakt door 2 leeuwen van marmer, en is de 5de grootste bibliotheek ter wereld (en de tweede grootste van de Verenigde Staten na de Library of Congress van Washington). Het in 1911 ingehuldigde gebouw aan Bryant Park is een van de belangrijkste monumenten van Manhattan. De enorme constructie is zeer groot, bijzonder elegant (of je nu al dan niet van overdadige versieringen, marmer en houtsnijwerk, muurschilderingen houdt) en herbergt een indrukwekkende collectie van 34 miljoen boeken (in 50 km rekken), 16 miljoen manuscripten, bijna 180.000 gedrukte documenten en 370.000 kaarten. Al deze schatten bevinden zich in het hoofdgebouw, daarnaast zijn er nog een honderdtal bijgebouwen in de verschillende wijken en voorsteden van New York.

The Flatiron Building

The Flatiron werd in 1902 afgewerkt en was een van de eerste wolkenkrabbers van New York en het hoogste gebouw (86 m) ter wereld voor de Chrysler Building en Empire State Building werden opgetrokken. De naam verwijst naar de driehoekige vorm van de constructie die op een strijkijzer leek met een punt van slechts 1m85 breed. Naar verluidt veroorzaakte de “aërodynamische” vorm van het gebouw een sterke tocht die de rokken van de voorbijgangsters in 23rd Streed deed opwaaien. Er stonden jarenlang 2 politiemannen die de gluurders op een afstand moesten houden… Het destijds omstreden gebouw is nu een van de meest originele monumenten van de “Big Apple” in een onlangs geherwaardeerde wijk die nu zeer trendy is.

De boog die de “toegangspoort” van het plein is, verving in 1895 een gelijkaardige “tijdelijke” constructie van hout die 6 jaar eerder was gebouwd om de honderdste verjaardag van George Washington te vieren. De square werd in 1826 gebouwd op een moeras van 3 ha dat achtereenvolgens diende als begraafplaats voor armen en terrein voor militaire parades. Een stuk van het plein is afgezoomd door de gebouwen van de New York University. Washington Square is de “speelplaats” van de studenten, maar je ontmoet er ook bewoners uit de Village en toeristen. Hier betreed je een ander Manhattan zonder straten met dambordpatroon noch architecturale eenheid. Deze zone heeft een bewogen geschiedenis achter de rug. Rijke burgers streken pas eind 18de eeuw in deze tot dan bescheiden wijk neer en bouwen er herenhuizen op ruime percelen. Deze constructies werden afgebroken toen Lower Manhattan te klein dreigde te worden door de enorme immigratiegolven. Ten noorden van Washington Square werden tussen 1831 en 1833 bijvoorbeeld 12 neoklassieke huizen van baksteen opgetrokken (de panden bestaan nog altijd) die het “burgerlijke” deel van het plein waren. De zuidkant van het plein was meer een volkswijk met lagere huurprijzen. Dit contrast bestaat nog steeds op architecturaal vlak, maar ook hier schoten de prijzen de hoogte in: de wijk is immers trendy geworden en supersterren als Richard Gere namen er hun intrek…. Er werd dus veel en overal gebouwd (de reden waarom hier geen rechte straten zijn) en rijke families leefden er naast arme gezinnen. De mix van statige herenhuizen en kleine panden verleent de buurt een speciale charme die een grote aantrekkingskracht uitoefende op kunstenaars die op hun beurt een grote rol speelden in de wedergeboorte van de buurt. De Village was in de jaren 1970 de trekpleister van de leden van de Beat Generation, er openden jazzclubs, kunstgaleries en “Off Broadway”-theaters waar avant-gardistische stukken werden (en worden) opgevoerd en groeide uit tot de thuishaven van de homogemeenschap en iedereen die tegen de gevestigde orde protesteerde. Nu is deze buurt een wereld apart in het hart van Manhattan waar naar verluidt de meeste restaurants en bars per m2 in New York zijn!