De kasba van Tamdaght was destijds eigendom van de Glaoui. In elke toren huist een ooievaar terwijl het gelijkvloers gedeeltelijk ingenomen is door Bahia. Deze negentwintigjarige vrouw restaureert de gebouwen met de hulp van haar familie en enkele bewoners. Ze is nu al acht jaar in de weer en financiert het project met de 10 dirham die ze aan de weinige toeristen die deze plek bezoeken. In de drie afgewerkte kamers en gangen kan je je al een beeld vormen van de vroegere weelde. Om Tamdaght te bereiken, heb je een terreinwagen nodig. De weg die de Ounila-vallei volgt, is een gewezen karavaanweg naar Telouet. Vandaag kom je er vooral wandelaars tegen. Zij doen er meestal drie dagen over om de veertig kilometer af te leggen. Ze gaan van de ene naar de andere kasba en kamperen in de bergen. Het volgende dorpje, dat zo dicht bij Tamdaght ligt dat het voor verwarring zorgt, is afgezonderd. Er zijn slechts twee klaslokalen voor honderdvijftig kinderen en een leraar die beurtelings lesgeeft aan leerlingen van drie niveaus: de kleintjes, de middelste groep en de oudste kinderen. Maar hoe ouder ze worden, hoe minder ze naar school komen. Meisjes en jongens moeten hun ouders helpen en voorzien in het levensonderhoud van het gezin te meer aangezien de mannen vaak in een grote stad of in het buitenland werken. In Tamdaght zie je dus vooral vrouwen. Zij vullen grote kannen water aan de openbare fontein, oogsten rupsklaver voor de dieren en dragen een zware takkenbundel op de rug, voeden hun kinderen op, bakken brood in de gemeenschappelijke oven en poetsen hun weinig comfortabele woningen. Voor de kasba van de Glaoui, langs de wadi, strekt zich een grote palmentuin uit. Elke familie geniet het vruchtgebruik van een bewerkt perceeltje maar je treft hier ook olijfbomen aan evenals enkele fruit- en amandelbomen die in de lente bloeien. Een wandeling in deze grote tuin in de schoot van de kloven die zich boven het dorp aftekenen, is puur genot. Het landschap is mooi en je kan de bewoners aan het werk zien en je verbazen over het uitgekiende irrigatiessysteem dat van dit minerale decor een oase maakte. De Casbah Ellouze werd twee jaar geleden in Tamdaght gebouwd en herbergt vandaag gastenkamers. Deze zijn een volwaardig onderdeel van het dorp en bieden een prachtig zicht over de Glaoui-kasba. Een verblijf in dit charmante oord is de gelegenheid om het arme en harde leven van een gastvrije berbergemeenschap te delen. 's Avonds zorgen de kruidenier, de metselaar en de leraar voor muzikale begeleiding met hun gitaren en tamboerijn terwijl de gasten dansles krijgen van de kinderen. Daarvóór genieten de logés van een tajine of fna, een traditioneel dessert dat bij grote gelegenheden bereid wordt met ragfijne pasta, olijfolie, suiker en amandels.

Met zijn veertigduizend inwoners is Ouarzazate een belangrijke stad, een poort naar het grote zuiden en de drempel van de Sahara. Het leven speelt zich af langs de wadi’s, in de oasen met kasba’s en ksour. Vanuit Marrakech is dit een al even voor de hand liggende excursie dan Essaouira maar Ouarzazate is vaak het vertrekpunt voor bivaks met tentenkampen, tochten met een terreinwagen of een dromedaris en andere avontuurlijke uitstappen. 'The Sheltering Sky' en 'Lawrence of Arabia' werden hier bovendien ingeblikt en dit volstaat om de illusie levendig te houden. Ouarzazate heeft op het eerste gezicht weing berbertrekjes en weinig antieks. De stad lijkt eerder modern, is uitgestrekt en weinig charmant. De Fransen riepen de stad op het einde van de jaren 1920 in het leven op een uitgestrekt woestijnplateau. Ouarzazate was toen slechts een garnizoensstad op het kruispunt van karavaanroutes. Sindsdien teert de economie het voornamelijk op toerisme, de ambachten en de filmindustrie. De kasba Taourirt is de enige authentieke berberwijk van de stad. Het is een van de grootste en oudste residenties van de Glaoui. Het gebouw is vandaag beschermd als historisch monument en herbergt administratieve diensten. De volledig gerestaureerde kasba strekt zich over verschillende verdiepingen uit en bestaat uit pisé-huisjes, torens met kantelen en geometrische motieven. Het is een dorp in de stad. Het betalende bezoek beperkt zich tot een klein deel van dit doolhof van gangen en doorgangen. Tijdens de 'Journées du Patrimoine' (eind april, begin mei) staan er gelukkig wel uitgebreidere bezoeken op het programma. De vertrekken van de pasja zijn versierd met gebeeldhouwd stucwerk en hout dat ofwel beschilderd of als kant uitgesneden is. De kleine medina die tegen de kasba aankleeft, is nog altijd bewoond en vrij toegankelijk. Enige minpuntje: toeristen worden hier steevast opgewacht door de onvermijdelijke nepgidsen die maar blijven aandringen. Andere bezienswaardigheid van Ouarzazate is de markt. Deze heeft elke zondagmorgen plaats aan de uitgang van de stad. Je treft hier tevens een permanente, kleine soek aan in een steegje dat parallel met de Avenue Mohammed V, de hoofdweg, loopt.

OUARZAZATE EN DE FILM

De Atlas Corporation-studio’s bestaan twintig jaar maar Ouarzazate wordt al minstens veertig jaar als filmdecor gebruikt (als we de 'Chevalier marocain' van Louis Lumière uit 1887 buiten beschouwing laten). Nadat Alfred Hitchcock er in 1934 kortstondig neerstreek voor de opnames van 'The Man Who Knew too Much', vestigde vooral David Lean met 'Lawrence of Arabia' de aandacht op het cinematografische potentieel van de schitterende kasba’s en woestijnachtige gebieden rond de stad. Sinds de opening van de studio’s neemt het aantal filmploegen regelmatig toe. 'Astérix & Obélix: Mission Cléopâtre', een van de recentste producties, heeft indrukwekkende decors achtergelaten. Deze tronen naast een overblijfsel van 'Kundun' (van regisseur Martin Scorsese), dat zich in Tibet afspeelt. 'Gladiator' heeft er ook sporen nagelaten. Voor deze prent werd een volledige soek voor de kasba van Tamdaght opgetrokken en waren er duizenden figuranten nodig. Dit soort superproducties doet niet alleen een legertje metselaars en andere arbeiders leven. Een groot deel van de bevolking haalt immers - onregelmatige - inkomsten uit filmfiguratie. Naast de uitstekende weersomstandigheden lokt wellicht de lage loonkost de producers naar de studios van Ouarzazate. In een straal van dertig kilometer staan hele dorpen aan te schuiven voor een casting. Sommige families leven een volledig jaar van het geld dat ze met drie maanden figureren verdiend hebben. Dat de filmindustrie een zware impact heeft op de lokale economie spreekt voor zich. Het is wellicht mede daardoor dat het in Ouarzazate makkelijk is om alle noodzakelijke opname- en bouwvergunningen te krijgen. Een kasba in de buurt van Ouarzazate leeft al jaren met het bijbeldecor van een Italiaanse productie die er jaarlijks enkele weken neerstrijkt voor nieuwe opnames. Een deel van het decor begint in te storten en vormt een gevaar voor de inwoners. Maar voor een een paar duizend dirham, een habbekrats, kan een mens blijkbaar heel wat verdragen...