De 116 kerken en kapellen van Serifos staan in alle uithoeken van het eiland. Ze worden beschreven in een grondige studie van de hand van Gheorghios Kontes en Yannis Varlas. Op het feest van Aghia Marina, op 17 juli, hadden wij het geluk Vilma Ladopoulou te ontmoeten, een kunsthistorica die aan het Louvre studeerde en een vijftiental jaar geleden verliefd werd op dit eiland. Ze schreef er een boeiend en enthousiast boek over. Nu verblijft ze afwisselend in Parijs, in Athene en op Serifos. De kerk van de Kimissitis Theotokou (Ontslaping van de Moeder Gods) staat in het centrum van het dorp Panaghia. Vanaf de weg die van het heuveltje dat naar de noordkant van het eiland leidt naar beneden komt, bemerk je dankzij de rode dakpannen duidelijk het grondplan in de vorm van een Grieks kruis en de kegelvormige koepel, met een hoge, cilindervormige tamboer. Boven het fronton in trapvorm verrijst een vierkante klokkentoren met twee bogen. De huidige toestand van het gebouw mag je niet laten vergeten dat het werd opgetrokken tussen 950 en 1050. Het was de kern van het eerste klooster van het eiland. De monniken woonden in cellen die intussen verdwenen zijn. Na de slachtpartij onder de notabelen en de verwoesting van het klooster door de Venetiaanse heerser Niccolo Adoldo in 1393 werden de kerk en de cellen herbouwd. Veel later gingen vluchtelingen uit de Peloponnesus bij het heiligdom wonen en maakten er pachtpercelen van. Samen met de oorspronkelijke inwoners bouwden ze geleidelijk het dorp uit.

In de agglomeratie getuigen nog vele familienamen van deze vreemde bijdrage. De kerk wordt door alle inwoners van Serifos in ere gehouden en hun ex-voto’s tooien haar iconostase. De apsissen zijn versierd met fresco’s uit de 14de eeuw. Een ervan toont een bijzonder mooie Pantanassa (Heilige Maagd) met uitge-strekte armen. Op een ander herken je de Theophania en Aghia Ekaterini (Sint-Catharina). De bijnaam van Xylopanaghia, de Houten Madonna, is te danken aan een oude traditie. Na de vesperceremonie (esperino) op het feest van de Ontslaping van de Moeder Gods strijden jongeren koppig om uit te maken wie van hen met zijn uitverkorene om de eeuwenoude olijfboom voor de kerk mag dansen. Ze zijn er immers van overtuigd dat de winnaar binnen het jaar met zijn geliefde zal trouwen. De kerk van Aghios Gheorghios staat bij het kerkhof van Kaap Pounti en werd eveneens gebouwd tussen 950 en 1050. Ze is opgetrokken in Byzantijnse stijl en bestaat uit drie schepen en een centrale kegelvormige koepel, die gevat is in een vierkante basis die op de hoeken werd verhoogd. Ze staat nog steeds als een vuurtoren naar de zee gericht. De Panaghia Skopiani – die haar naam dankt aan de streek Skopi – verrijst fier boven de Baai van Platys Ghialos, aan de noordoostkant van het eiland. Haar grote blauwe koepel en witte verschijning steken mooi af tegen de zee. Een klokkentoren met twee bogen en een kapel voor de Aghia Irini maken dit majestueuze gebouw compleet. De directe omgeving ervan is ingericht voor het vieren van Hemelvaart en Maria-Lichtmis. Aan het einde van de vallei van Nokhta, 1 km van de brug die bij het verlaten van Livadi, over de rivierbedding staat, vind je de kerk van Aghia Ekaterini, waarvan de architectuur goed lijkt op die van de Panaghia Skopiani. Op 25 november wil de traditie dat de bevolking er wordt uitgenodigd om kabeljauw (bakaliaros) met olie en uien te eten. Op een heuvelflank tegenover de Witte Toren (Aspros Pyrgos) staat de kerk van Aghia Triada (de Heilige Drie-eenheid), die zichtbaar is vanaf het hele zuidwesten van het eiland. Ze werd in 1836 gerestaureerd, maar zou uit de 10de eeuw dateren. De geslaagde combinatie van een blauwe koepel, een rode apsis en hoge witte muren steekt af tegen de azuurblauwe lucht of de diepe zeebodem. Ze bevat fresco’s van Emmanuel Skordilis. In de omgeving van Sklavoghianis, in het noordwesten van Serifos, vind je een van de meest originele kerken, uit de 13de eeuw.

De Aghios Ioannis o Prodromos (Sint-Johannes de Doper) heeft be-scheiden afmetingen, maar valt op door haar lage koepel, die steunt op een zeer hoge tamboer. Een imposante klokkentoren benadrukt nog meer het massieve uiterlijk ervan. Hoewel dit heiligdom op een hoogte staat, bemerk je het pas nadat je wat hebt geklommen. De avond voor 29 augustus, de feestdag van de heilige, eten pelgrims er een traditioneel gerecht: bonen zonder olie. Naar verluidt zou de Duitse directeur van de ijzermijnen, Emile Groman, die een aanval van malaria had, genezen zijn door de gebeden die zijn werknemers hier tot de beschermheilige richtten. Wanneer je eenmaal voorbij de bergkam bent die je aan de westelijke horizon ziet, ontdek je, tussen bergtop en strand, de kerk van de Kimissi tis Theotokou, beter bekend als Panaghia Liomandra. Ze dankt die naam aan het gehucht van enkele huizen met een tiental inwoners, die leven van hun schapen, geiten en pluimvee. Volgens een legende zou bij de bouw van de kerk in 1771 een arbeider de nokbalk hebben gestolen voor persoonlijke doeleinden. ’s Nachts zou Maria aan hem verschenen zijn, helemaal in het zwart ge-kleed, met het bevel de balk terug te plaatsen. Nog steeds steunt het dak erop. Reeds de avond voor 15 augustus stromen pelgrims toe. Na de liturgie bereikt het feest zijn hoogtepunt. De tafels zijn beladen met streekproducten, vooral wijn, en de menigte amuseert zich op de tonen van instrumentaal begeleide traditionele liederen van het eiland. Ten westen van de haven van Livadi leidt een aardeweg op de berghelling naar Koutalas. Te midden van de velden staat de kerk van de Metamorfossi tou Sotira (Transfiguratie van de Heiland) aan de weidse Golf van Kalo Ambeli, een van de mooiste van het eiland.

Ze is in een onbekende periode opgericht in de zuiverste architectuurtraditie van Serifos: beperkte omvang, een plat dak, een laag plafond en geen campanile. Ze werd in 1958 gerestaureerd, vergroot en voorzien van een torentje. Twintig jaar later werd er een refectorium en een borstwering aan toegevoegd. Op 6 augustus trekken er vele gelovigen heen. Een paar kilometer verder westwaarts nadert de weg het strand. Je ziet er een lagergelegen, op het eerste gezicht profaan gebouw, maar de klokkentoren en het mooie binnenplaatsje verraden de ware aard van het gebouw. Deze kerk van o Trisaghios (de drie heiligen) is gewijd aan Sint-Johannes de Doper, Sint-Joris en Maria. De bouwdatum, 876, staat op de marmeren plaat boven de toegangsdeur. De drie heiligdommen zijn onderling met elkaar verbonden door twee smalle bogen, die een vierkant van minder dan 20 m2 vormen. Een plat dak, muren die een meter dik zijn en twee bankjes naast een ruwe stenen tafel verlenen dit bouwwerk de unieke charme van de oudste kerken van het eiland. In het midden van het verlaten dorp Pyrgos staat de kerk van Aghios Nikolaos, een van de weinige plattelandsheiligdommen met een koepel. Aan de gevelmuur vormden dertien faienceschalen een kruis, maar daarvan zijn nog nauwelijks overblijfselen te bespeuren. Volgens de overlevering kregen reizigers hier geschenken, fruit, bloemen, mirte en basilicum aangeboden. Vreemd genoeg wordt de beschermheilige van deze kerk meer op 15 augustus dan op 6 december gevierd. De gelovigen die de vorige avond in Pyrgos hebben gefeest, gaan daar de volgende dag mee door in de Kimissi tou Theotokou in Panaghia, de vlakbij gelegen agglomeratie waar we onze ontdekkings-tocht van de mooiste kerken van Serifos begonnen.

Tussen Megalo Livadi en Koutalas zijn in de aarde talrijke mijngangen uitgegraven. Ze getuigen van de intensieve ijzerertswinning, die in 1884 werd toevertrouwd aan de Duitser Emile Groman. Er werd toen jaarlijks tot 160.000 ton erts bovengehaald. Het hele eiland profiteerde van die welvaart. Nadat Georges Groman zijn vader was opgevolgd, begonnen de zaken erop achteruit te gaan. De soms dodelijke ongevallen volgden elkaar op en onder de arbeiders groeide de ontevredenheid. In augustus 1916 organiseerde Constantin Speras, die uit Athene was gekomen, een vakbondsactie. Men eiste opslag, betere werkomstandig-heden en de invoering van de achturige werkdag. Het ministerie van Economische Zaken stuurde een afgevaardigde. Hij werd ervan be-schuldigd de kant van de werkgever te kiezen, wat leidde tot een langdurige staking. Er werden politieagenten gestuurd, die op 21 augustus met het oorlogsschip Aulis aankwamen in de haven van Megalo Livadi. Hun luitenant Chrysanthos begaf zich naar de laadbrug en werd er geconfronteerd met 400 stakers. Hij liep gewapend op hen toe en dreigde: ‘Ik sla erop los als jullie niet binnen de vijf minuten uiteengaan.’ De stakers weigerden te gehoorzamen en de agenten openden het vuur. Er vielen talrijke gewonden en vier doden. Niet ver van de plaats van het drama houdt een stèle hun namen in herinnering. De razende arbeiders gingen Chrysanthos en verscheidene agenten met stenen en stokken te lijf. Speras vond toen een Franse vlag. Hij zwaaide ermee en riep: ‘Staakt het vuren, in naam van de Franse democratie!’ Hij vroeg de bescherming van twee geallieerde oorlogs-bodems. De politieagenten keerden terug naar hun basis op Milos. Zo eindigde de eerste bloederige arbeidersopstand van het moderne Griekenland. De mijnwerkers kregen hun achturendag en een beter contract. Wanneer je tegenwoordig afdaalt naar Megalo Livadi, het oude centrum van de ijzerertswinning, zie je nog duidelijk de sporen: diepe, brede groeven in de heuvelflanken en het neoklassieke gebouw waarin de kantoren waren ondergebracht van de mijnmaatschappij die aan het einde van de 19de eeuw werd opgericht. De ijzeren brug vanwaar de schepen werden geladen, rust er nog op een mooie pijler, terwijl stukken rails naar nergens leiden. De bases van vierkante torens en steunmuren omgeven de terrassen waar verroeste wagonnetjes wiegen op het ritme van de zee. Dit ruwe decor weerspiegelt het lot van een eiland dat zijn bestaan dankt aan het gesteente. Welvaart en verval wisselden elkaar af, maar het wist te overleven dankzij de volharding van zijn inwoners. Op Serifos richt je je blik en aandacht onvermijdelijk naar boven. Op een heuveltop, achter een bergkam of een golving in het terrein verschuilt zich altijd wel een architecturale parel of een eenzaam dorpje. Als je de tijd neemt om het landschap van het eiland in je op te nemen, zal het stukje bij beetje zijn geheimen prijsgeven. Ga dus rustig op zoek naar de ziel van dit mooie eiland…