In het hart van Tunesië is de Chott El-Jerid, een uitgestrekt zoutmeer, de grens van het zuiden van het land en de Sahara. De dorpen en steden ten noorden van de Chott El-Jerid, in de streek van Tozeur, bezitten prachtige oases. Het verrassende landschap van deze regio oogt als een filmdecor. Rossellini, Zeffirelli, Polanski zijn maar enkele van de beroemde regisseurs die in deze streek scènes voor hun prenten inblikten. Hier werden ook verschillende Star Warsfilms gedraaid. Je kan Zuid-Tunesië op tal van manieren en langs veel reisroutes verkennen. Deze maand nemen we je mee op sleeptouw door een indrukwekkende woestijn van zand en steen naar de zee….

Tozeur, de hoofdstad van het gelijknamige “gouvernorat” (provincie) vlakbij de Algerijnse grens, is een eeuwenoude stad met een roemrijk verleden. De traditionele architectuur getuigt van de vroegere weelde. In de steegjes van het oude stadscentrum zijn veel huisgevels versierd met ambachtelijk gemaakte bak-stenen (een mengeling van zand en leem) die geometrische figuren vormen. Begin jaren 1990 beleefde de plaatselijke toeristische industrie een bloeiperiode met de bouw van een internationale luchthaven. Er werden toen ook meerdere prestigieuze hotels geopend. Nu speelt Tozeur een belangrijke rol in het Tunesische woestijntoerisme. Dit is de streek bij uitstek van de oases, de groene parels die een tocht door de Sahara nog aantrekkelijker en onvergetelijker maken…

Oude en nieuwe oases

Er bestaan drie soorten oases. Enerzijds zijn er de eeuwenoude oases met water afkomstig van natuurlijke bronnen. Anderzijds creëerde de overheid sinds 1948 "nieuwe" oases waarvoor naar nieuwe waterbronnen geboord werd. De palmbomen van deze recentere oases zijn aangeplant in rechte lijnen. Tenslotte bestaan er ook nog bergoases. Deze zijn vaak zeer oud en worden be-vloeid met bergwater. Sinds 1984 zijn veel oases afhankelijk van boringen omdat de meeste bronnen van Zuid-Tunesië zo goed als opgedroogd zijn - Niets gaat verloren… De oude oases zijn sinds vele generaties het eigendom van landbouwersfamilies en de nieuwe plantages werden toegekend aan de bevolking. Landbouwers kregen voorrang tijdens deze verdeling, maar ook jonge landbouwingenieurs en armen vonden op deze manier een job. Toen de toeristenindustrie een vijftiental jaar geleden op gang kwam, waren de palmentuinen de voornaamste inkomstenbron van de streek rond Tozeur. Deze sector is nog altijd een belangrijke sterkhouder van de plaatselijke economie omdat palmentuinen in deze streek nog altijd 8000 hectaren beslaan (3000 hectaren "oude" en 5000 hectaren "nieuwe" tuinen). De palmboom heeft immers een zeer "veelzijdige" productie. Denk bijvoorbeeld aan de vruchten ervan, de dadels. De plaatselijke dadelsoort, de "Deglet Nour", is befaamd omdat ze bijzonder lekker is en enkel in Algerije en Zuid-Tunesië gekweekt wordt (60 % van de nationale dadelproductie wordt uitgevoerd). Het sap van de palmboom dient voor het stoken van een korte drank, “Tibarine” genaamd. Veel streekbewoners consumeren dit drankje stiekem omdat de consumptie van alcohol niet strookt met de voorschriften van islam. Palmboombladeren worden gebruikt voor het vervaardigen van meubels en manden terwijl het hout een bouwmateriaal is.

De oorsprong van de palmentuin

Nu kunnen we ons moeilijk inbeelden dat deze palmbomen in ver vervlogen tijden niet kenmerkend waren voor deze streek. Naar verluidt werden deze bomen "toevallig" geplant door reizigers afkomstig uit de Arabische Golf die onderweg naar zwart-Afrika waren. Deze nomaden zouden de stenen van de dadels die ze als proviand meebrachten op de grond hebben gegooid toen ze halt hielden. Omdat er op die plaatsen water was, groeiden daar de eerste palmentuinen.

Onk Jmel, het dorp van Star Wars

De route langs de oases leidt ook naar Tamerza, een stadje vlakbij Midès. Je kan er logeren in de schitterende Tamerza Palace, het aller-eerste charmante hotel van Zuid-Tunesië (zie tekstkader). Tamerza bezit ook indrukwekkende watervallen. Onk Jmel bereik je na een tocht van ongeveer 45 minuten over een onverharde baan. De naam "kamelennek" verwijst naar de vorm van één van de rotspieken. Hier werd naar verluidt een scène uit de "The English Patient" ingeblikt. Deze plek spreekt tot de verbeelding: een zandvlakte met een adembenemend reliëf waar fata morgana’s voor je ogen dansen…. Ook de filmploeg van Star Wars streek neer in Onk Jmel, en op een aantal andere plaatsen van Zuid-Tunesië (zie vervolg van onze reportage). Voor deze legendarische sciencefictionfilm werd in 1976 een dorp van papier-maché opgetrokken te midden van de woestijn. Nu zijn de beroemde witte ronde huisjes een belangrijke plaatselijke bezienswaardigheid. Het is alsof Luke Skywalker en prinses Leia Organa op elk moment hun opwachting kunnen maken in deze fabelachtige omgeving…

Tamerza Palace

Langs een slingerende en steile onverharde baan die tijdens de Tweede Wereldoorolg aangelegd werd door de Duitsers, verrijst het schitterende gebouw van de Tamerza Palace. Het hotel ligt op 800 meter hoogte vlakbij het gelijknamige dorpje en opende in 1992 de deuren. Het was het allereerste Tunesische hotel dat resoluut voor charme en karakter koos. De bouwstijl en inrichting zijn traditioneel en elegant, de streekkeuken is overheerlijk en het zwembad oogt als een turkooizen lagune. Maar de grootste blikvanger van dit luxehotel is het schitterende uitzicht op de streek. Op de terrassen van de kamers en het restaurant geniet je van een prachtig uitzicht op de uitloper van de Grote Erg. Je ziet een berberdorp dat sinds 1969 verlaten is omdat de wadi het dorp blank gezet had. Nu hoeden herders hun schapen en geiten in het verlaten dorp en bij de waterloop. Voor veel hotelgasten is de Tamerza Palace een plaats om te overnachten tijdens een rondreis door de woestijn. Dit hotel is echter een uitgelezen plaats om ver van onze hectische levenswijze te herbronnen in een bijzonder rustgevend kader.

Abderrazak Cheraït ijvert reeds vele jaren voor het behoud en de promotie van Tozeur. Toen hij burgemeester was vaardigde hij bijvoorbeeld wetten uit om de traditionele architectuur van Tozeur te behouden. Zo moeten de gevels van de huizen voor minstens 30 % uit een bakstenen versiering bestaan. Hij maakte de medina van Tozeur wereldberoemd en nu prijkt deze wijk op de lijst van het werelderfgoed van de Unesco. Cheraït opende eveneens het eerste hotel (Alladin) van de stad, en de streek, en hij is de bezieler van het woestijntoerisme. Deze alom gerespecteerde man stichtte ook een museum waar je de plaatselijke cultuur ontdekt. In het museum kom je alles te weten over de geschiedenis, symbolen, volkeren en gebruiken van Tozeur. Het museum is eigenlijk een ode aan het dagelijkse leven van de Tunesiërs. De tentoongestelde voorwerpen vormen een feeëriek geheel en behoren tot de privé-collectie van Aderrazak Cheraït. Let naast het aardewerk, keramiekkunst en typische zilveren voorwerpen op de koffers, voorwerpen die je in elk gezin aantreft. Dit gebruik dateert uit de tijd dat de karavaanreizigers de koffers gebruikten om hun "huis" te vervoeren. De bevolking koos ondertussen voor een sedentair leven, maar bleef aan deze traditie gehecht en verkiest nu "kleinere" koffers om hun huis op te smukken.

Maraboet, meddeb en notaris…

In het museum maak je kennis met enkele belangrijke figuren van het dagelijkse leven. De maraboet is voor de moslims bijvoorbeeld een tussenpersoon tussen Allah en de buurtbevolking. Elke wijk kiest een maraboet. Het gaat om een gerespecteerd en vroom man die na zijn dood in het dorp begraven (zo blijft hij bij de mensen) wordt en niet op een kerkhof. De maraboets worden jaarlijks gevierd: men slacht schapen en doet wensen. Een ander belangrijk personage is de "notaris" die door de gouverneur gekozen wordt voor zijn intelligentie en goede opleiding. Voor er sprake was van een burgerlijke stand moest deze man alle aktes opstellen m.b.t. geboortes, huwelijken en overlijdens. In Tozeur kunnen de burgers nog altijd kiezen tussen gemeentehuis en de "notaris". De "meddeb" is de leraar van de koranschool. Dit religieus onderwijs is niet meer verplicht, maar veel ouders blijven hun kinderen voor ze naar de lagere school moeten (tussen hun vierde en zesde levensjaar) naar de koranschool sturen. De meester prevelt verzen uit de koran (hij kent het heilige boek uit het hoofd) gezeten op een tapijt en had destijds het recht om slechte leerlingen te straffen door met de "falca" op hun voetzool te slaan.

De bey-dynastieën

In het museum ontdek je het appartement van een bey, ingericht met authentieke en bijzonder luxueuze meubels. De eerste “beydynastie” kwam aan de macht na een reeks opstanden. Vanaf 1574 was Tunesië een provincie van het Ottomaans Rijk geregeerd door een pasja. Na een opstand van de Turkse militie verdrong de “dey” (die aan het hoofd van het leger stond) de pasja. De “bey” die verantwoordelijk was voor de administratie (o.a. de staatsveiligheid en de belastingen) nam later de macht van de “dey” over. Hij was de stichter van de eerste “beydynastie” (de familie Mourad) in de 17de eeuw. Hussein Ben Ali sticht de tweede “beydynastie”, de Husseiniten, en neemt de macht van de vorige “beydynastie” over nadat deze het onderspit moest delven na een conflict. Ondanks politieke spanningen en het Frans protectoraat (vanaf 1883) blijven de “beys” het land besturen tot 1957, een jaar na de onafhankelijkheid.

Huwelijksfeest

Een andere belangrijke traditie is het huwelijk. In Tunesië duurt een trouwfeest meerdere dagen. Voor de emancipatie van de vrouwen, een beweging die tijdens de regeerperiode van president Bourghiba ingezet werd, stond het leven van jonge meisjes helemaal in het teken van hun huwelijk. Ze spaarden jarenlang zoveel mogelijk geld om op hun grote dag een droomjurk van prachtige stoffen en peperdure juwelen te kunnen dragen. Ondertussen veranderde er heel veel in Tunesië en nu kan je alle voorwerpen die bij een traditioneel huwelijk horen (tapijten van Kairouan, zilveren schotels, theeserviezen, kleren, juwelen…) huren. Kortom, op haar huwelijksdag moet de bruid een betoverende schoonheid zijn en dit ongeacht haar budget. Henna is zeer belangrijk voor de huwelijksmake-up. Men smeert het bijvoorbeeld in het haar en op de handen van de bruid en op de pink van de bruidegom.

De hamam

Rond je bezoek aan het museum af in de hamam, dat nu dient als openbare badinrichting. Tunesiërs gaan er minstens één keer per week naartoe en elke wijk heeft minimum één hamam. In het museum volg je het parcours van de bezoekers van de oosterse badhuizen. Eerst ontdek je de kleedkamers waar de bezoekers een handdoek krijgen. Vervolgens wandel je naar de zaal waar je alle toxines uitzweet, gevolgd door een koude douche. Daarna is het tijd voor massages die de huid reinigen en een hamambezoek eindigt altijd met een douche.

Tijdens een reis met deze mythische trein ontdek je indrukwekkende kloven en landschappen die anders moeilijk bereikbaar zijn. Je reist over een stuk van een honderdjarige spoorweg die aangelegd werd voor het transport van fosfaat (er waren veel mijnen in de streek). De stad waar de Lézard Rouge vertrekt, Metlaoui, wordt trouwens "de stad van Philippe Thomas" genoemd naar de Fransman die de fosfaat-afzettingen ontdekte. Nu zijn de mijnen uitgeput, maar men "raapt" het fosfaat nu gewoon van de grond op. Hoewel er aanzienlijk minder fosfaatkonvooien rijden, sporen er naast de Lézard Rouge dagelijks nog 28 treinen over dit traject. De Lézard Rouge-trein kan terugblikken op een boeiende geschiedenis. De trein werd in Bordeaux gebouwd in 1912 en werd in 1945 ge-schonken aan Mohamed Lamine Pacha, de laatste “bey” van Tunesië (zie kadertekst) en de eerste koning die officieel in 1956 de troon besteeg naar aanleiding van de onafhankelijkheid van het land. De vorst gebruikte zijn prestigieuze geschenk om te gaan jagen en om van paleis naar paleis te sporen in het gezelschap van zijn hofhouding. Dit is de reden waarom de Lézard Rouge wagons van verschillende klassen heeft. De meest luxueuze waren de privé-vertrekken van de koning, de minder weelderige wagens waren voor de ruiters en het personeel en andere wagons dienden voor het transport van de paarden en andere dieren. Na de afschaffing van de monarchie in 1957 stond de trein jarenlang in een depot van de SNCFT (Société Nationale des Chemins de Fer Tunisiens) in Tunis. Er werd pas in 1995 beslist om de trein te gebruiken voor originele toeristische excursies. De Lézard Rouge werd gerestaureerd en aangepast aan de nieuwe passagiers. Gelukkig hebben deze ingrepen het unieke karakter en de sfeer van deze oude trein niet aangetast. Nu geniet je aan boord van een adembenemende reis die 1uur en 45 minuten duurt. Kantoor van de Lézard Rouge (Metlaoui). Tel.: (+216) (0)6 241 469. Fax: (+216) (0)6 241 604. Je kan ook terecht in de Tamerza Palace.

De naam van het meer betekent "Verwoest Meer" omdat het vaak droog staat (behalve tijdens de winter door het regenwater). Het bekken van het meer oogt dan als een maanlandschap dat zich schijnbaar eindeloos uitstrekt. Je staat hier te midden van een landschap dat rustig, ongerept en levensloos is. Er staan geen huizen om de serene sfeer te verstoren en geen enkele dier kan hier overleven. Deze “chott” is een zoutwoestijn die 120 km breed is en daarmee één van de grootste van Noord-Afrika is. Destijds boezemde een tocht door dit zoutmeer velen grote angst in: als het voertuig motorpech had of in de modder bleef steken, was het niet denkbeeldig dat de reizigers omkwamen door de verzengende hitte en een gebrek aan water. Nu bestaat dit gevaar niet meer, want er werd een geasfalteerde baan aangelegd door het meer. Het bekken is een inkomensbron voor een deel van de bevolking zoals de arbeiders van het bedrijf "Sahara Sel" dat er jaarlijks zo’n 45.000 ton zout (voor industrieel gebruik) wint. Op de meest fotogenieke plekjes bieden verkopers allerlei souveniertjes aan. Door het spel van de zonnestralen en wolken oogt deze betoverende plek altijd anders: soms kleurt het wit roze, blauw en paars en deze regenboog wordt één met de fata morgana’s. Kunstenaars verfraaien dit vreemde oord door beeldhouwwerken te plaatsen langs de baan. Kortom, een magische reis!

De uitgestrekte vlakte van de Chott El-Jerid vormt een overgang naar een woestijn van stenen en zand. Hier maken de oases plaats voor de okerkleurige duinen (sommige zijn zeer hoog) van de Sahara. Douz, dat zeer toepasselijk "de Poort van de woestijn" genoemd wordt, is al eeuwenlang een belang-rijk centrum voor de nomaden die er sinds mensenheugenis dromedarissen kopen en verkopen. Nu is dit de uitvalsbasis voor de kamelentochten en allerhande excursies en expedities door de Sahara (met een quad, terreinwagen en motor…).

Fort van Sabria

Vanuit Douz bereik je dit fort na een traject van enkele kilometers door duinen en langs dorpen die letterlijk met de voeten in het zand staan. De kazerne van Sabria ligt te midden van de Sahara en werd tijdens het interbellum door de Fransen gebouwd die er een garnizoen onderbrachten. Na de onafhankelijkheid van Tunesië stond het fort jarenlang leeg. De filmwereld herontdekte het oord echter en het gebouw kreeg beroemde bezoekers over de vloer zoals Gérard Depardieu en Catherine Deneuve die er scènes voor de film "Fort Saganne" (1984) inblikten. Sinds een vijftal jaar is het fort uitgegroeid tot een toeristische bezienswaardigheid. Binnen staan berbertenten waar reizigers kunnen overnachten en in de zalen van het fort werden een mooi café en restaurant ingericht.

Pittoresk Tamezret

Onderweg van de woestijn naar de zee ontdek je de meest uiteenlopende landschappen: zand, palmentuinen, rotsachtige gebieden met hoge heuvels en indrukwekkende bergketens. Tamezret nestelt zich enkele kilometers van Matmata op een heuveltop. Je geniet hier van een schitterend uitzicht op de woestijn en heuvels. De steegjes van het dorpjes zijn zeer charmant en baden in een ietwat spookachtige sfeer. Veel volk zie je er niet, want veel jongeren verhuizen naar de stad. De straatjes zijn vooral bevolkt door oudere mensen die hun karren voortduwen en kleurrijke was ophangen. Dit unieke decor viel zo in de smaak bij regisseur George Lucas dat hij er een spectaculaire luchtscène voor de Star Wars-saga filmde.

Matmata, holwoningen

Andere Star Wars-scènes werden gefilmd in Sidi Driss, één van de oudste hotels van Matmata dat in 1968 de deuren opende. Sinds hier in 1976 scènes van de eerste Star Wars werden ingeblikt, bezoeken steeds meer toeristen dit unieke etablissement. Het hotel houdt de Star Wars-mythe dan ook zeer levendig: vele foto’s tonen de "making of" van de films en de bezoekers kunnen er in het filmdecor wandelen. De decorontwerpers van de sciencefictionfilm moesten het gebouw niet veel veranderen, want het hotel heeft een zeer bijzondere architectuur. Herberg Sidi Driss is, zoals alle woningen van de stad, gehuisvest in een holwoning. In ruil voor een fooi kan je de kamers van de bewoners bezoeken. Deze bijzondere "huizen" merk je aan de buitenkant enkel op door de aanwezigheid van deuren in de heuveltjes. De kamers (keuken, slaap- en eetkamer...) zijn ingericht in ruimtes rond een binnenplein waar het zonlicht binnenschijnt. Dit type woningen biedt niet te versmaden voordelen: veilig wegens bijna onzichtbaar aan de buitenkant, goedkoop (de "muren" en het dak zijn gratis) en binnen is de temperatuur altijd aangenaam koel. De laatste jaren werden steeds meer hotels in holwoningen ingericht (bestaande en nieuwbouw): buitenlandse bezoekers zijn immers dol op dit type uitzonderlijke woningen boordevol charme.

Het eiland Djerba: charme en dolce farniente…

Matmata ligt enkele uren rijden van de eindbestemming van deze reis: Djerba. Je bereikt het eiland na een rit op de dijk, de Romeinse steenweg, die Djerba met het vasteland verbindt. Een ander middel om het eiland te bereiken is de veerpont nemen die om de dertig minuten allerlei voertuigen (vrachtwagens, terreinwagens met toeristen aan boord, motorfietsen en fietsen) vervoert. Djerba is met 514 km2 het grootste Tunesische eiland met talloze luxueuze hotels die de droomstranden afzomen. In het centrum en de haven van Houmt Souk kan je urenlang winkelen in de soek en op het platteland ontdek je pittoreske dorpen met menzels te midden van olijf- en boomgaarden. Kortom, Djerba is de ideale eindbestemming van je reis door het Tunesische zuiden. Je kan er in de deugddoende schaduw van een palmboom immers heerlijk nagenieten van de feeërieke woestijnlandschappen die je ontdekte. Goede reis!

Voor meer info:

Toeristische dienst, Louizalaan, 162 - 1050 Brussel

Tel: 02 6482355

E-mail: Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien.

Website: http://www.ontdektunesie.nl

Vluchten naar Tunesië: www.tunisair.com.tn